Aristophanes / Eşek Arıları

OYUN İNCELEME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMİ (KLASİK)

OYUN : Aristophanes / Eşek Arıları

PS : Sosias oyunun başında seyircilerle konuşur bu nedenle açık biçimlidir diyebiliriz. Kleon bir demagogdur. Yani seçmenlerin gururunu okşayan biridir. Oyundaki tiplerin isimleri de Kleon’u seven ve sevmeyen olarak (söz komiği bkz. Henri Bergson / Gülme [2]) verilmiştir.  Aristophanes özel mülkiyete karşı olmakla beraber köleliği de savunur. Onun savunduğu barış,kardeşlik,yurttaş konumundaki yunanlılara aittir. Şımarmış köleler oyunlarında önemli bir yer tutar. [3]

ZAMAN : Bir gün doğuşu ile gecesi arası. Ertesi gün doğumuna varmadan gerçekleşir olaylar. Oyunun ilk kez M.Ö. 422’de Lenaia şenliklerinde oynandığı sanılıyor.

UZAM : Atina

MEKAN : Bdelykleon ve babasının yaşadığı ev. / Evin Çatısı

KİŞİLER : Oyun komedi olduğu için kişiler tiptir.

TİPLER

• ·         Philokleon'un İki Uşağı : Philokleo’un kapıdan ve bacadan kaçmasını (Durum komiği) engellemek için nöbet tutan iki kişi. İşten kaytarmaya çalışan, dayak yiyen ama yine de tembellikten vazgeçmeyen olarak çizilmiş klasik Aristophanes köleleridir.
• ·         PHİLOKLEON (Kleon Dostu) : Yargılamadan duramayan tipimiz. (Mekanik komiklik) Katı,öfkeli,yaşlı ve cahildir.
• ·         BDELYKLEON (Kleon Düşmanı) : Philokleon’un oğlu. Kıvırcık saçlı, pala bıyıklıdır. Oyunun olumlu tipidir, babasını bu hastalıktan kurtarmak ister. Aydın biri olarak çizilmiştir.
• ·         Eşek Arıları Kılığında İhtiyarlar Korosu : Elleri sopalı ve kıçları iğneli kişilerdir. Yargılamanın imgeleştirilmiş halindedirler.
• ·         Koro Başi : Bdelykleonu’u zorbalıkla suçlar ve yargılamak ister. Aynı zamanda Philokleon’u hapis olduğu evinden çıkarmak.
• ·         Koro Başının Oğlu : Yoksuldur, babasından şiddet görür. Koroya yol gösterir. 
• Köpek Kılığında İki Adam : Yargılanmak için gelmiş kendilerini savunurlar.
• ·         Bir Misafir Bir Kadın Bir Erkek : Kadın genç,güzel bir çalgıcı diğeri eşyasını Philokleon’a kaptıran öfkeli kişidir.
• SOYUT ALEGORİK KİŞİLER :Lakes’in yargılandığı sahnede çeşitli mutfak eşyaları da sahnede konuşmadan oynarlar.
• 
  

*Tiyatro Küp / Aristophanes-Eşek Arıları Oyunundan

ÇATIŞMA :

1.      İnsanın Toplumla Çatışması : Varolan yargı düzenini eleştirmektedir. Toplumun bu yargı düzenine karşı tepkisizliğini. İktidar gücünün ele geçirilmeye çalışılması.

2.      İnsanın İnsanla Çatışması : Bu yargı düzeninin bir parçası olan insanları eleştirmektedir. Bu yüzden bu tiplerle çatışmalar yaşanır. Bdelykleon ve Philokleon örnek veirlebilir.

AKSİYON : Oyun boyunca Philokloeon’un yargılamaktan vazgeçip, iyi bir insan olacak mı yani bu düzenden birisi durumunu farkına varıp kendini ve toplumunu değiştirebilecek mi bunun yanıtını ararız. Bu da aksiyonu sağlar.

·         İç Aksiyon : Philokleon’un dinlemeden yargılamak istemesi yani sabırsızlığı.

·         Dış Aksiyon : Mahkemeye(yargılamaya) gitmek için Philokleon’un kapıdan bacadan sürekli kaçmaya çalışması.

DRAMA : Komedi

DRAMATİK OLAY : Uşakların evin kapısında nöbet tutup Philokleon’un yargılamaya gitmesine izin vermemeleri sayılabilir. Ama asıl düğüm koronun Philokleon’u almaya gelmeleriyle oluşur.

KONU : Yargıçlık yapıp insanları cezalandırmak isteyen ama kendisinin de sistem tarafından cezalandırıldığını ancak oğlu sayesinde anlayabilen yaşlı ve cahil bir adamın hikayesi.

ÖYKÜ :Oyunda Lakes’in yargılanmasının parodisi yapılmaktadır. Ksantias ve Sosias bekçilik yaparken birbirlerine rüyalarını anlatırlar. Bdelykleon ve babası aynı evde yaşamaktadırlar. Fakat babasının her gördüğünü yargılamak gibi kötü bir huyu hatta hastalığı vardır. Oğlu da onu eve kapatmıştır. Ama Bdelykleon kaçış yolları aramaktadır. Evin önüne gelen koronun yanına çıkar Bdelykleon ve babası ve kendilerini savunmaya başlarlar. Bdelykleon babasını evde yargıçlık yapmaya ikna eder. Evde peynirleri yiyen bir köpeği yargılar ( Sicilya peyniri, Atina’nın Sicilya seferini, yargılanan köpek de bir Atina komutanını imlemektedir.) Philokleon (Karakter Komiği). Oğlunun etkisiyle köpeğin beraatini verir ve bunu duyunca da bayılır. Philokleon yemekte sarhoş olmuştur ve çalgıcı kızı kaçırır. Oğlu eve gelince de kızı heykel görünümüne sokar fakat oğluna yediremez. Sarhoşluğundan ve çalgıcı kıza vurgunluğundan öfkesinden ve hiddetinden eser kalmaz. Sonunda diğer tiplerle dans eder.

OLAY DİZİSİ :

1.      Oyun köleler arasındaki diyolagla başlar ve gün doğmadan mahkemeye yetişmeye çalışan babanın kaçma girişimiyle sürer. (Prolog)

2.      Sonrasında bir çocuk önderliğinde ve kıçlarında iğnelerle, eşek arıları kılığında (Şekil Komiği ) koro sahneye girer. Konu özetlenir. (Parados)

3.      Köleler ve Bdeylkleon ile Koro ve Philokleon arasında bir çatışma oluşur. Çatışma koronun yenilgisiyle sonuçlanır. (Agon)

4.      Bdeylkleon babasına evde kurulacak bir mahkemenin yargıçlığını teklif eder.

5.      Daha sınra yazar koro rolüyle seyircilerle atışır. (Parabasis)

6.      Evde kurulan mahkemede Philokleon yargıçlık yapmaya iki köpek kılığında gelen insnala başlar.

7.      Babası ve Bdeykleon birbirlerine kibarlık dersleri verdikten sonra meclise giderler.(İambik Diyalog)

8.      Philokleon eve çalgıcı bir kız ve peşinde bir sürü şikayetçisi ile gelir. Aynı zamanda oğluna, çalgıcı kızı heykel(Şekil komiği) diye yedirmeye çalışır. (İambik Diyalog)

9.      Philokleon gelenlerle dans yarışması yaparak oyunun son sahnesine gelinir.(Exodos)

İRONİ SANATININ KULLANILDIĞI YERLER

·         Babanın kahramanlık deyince aklına asma sırıklarını çalması gelmesi

·         Bdelykleon’un soyluların bir ortamda uzanması, içki içmesi vb. davranışların boşluğunu kuralmış gibi anlatması.

·         Davacılarla tartışmalar esnasında, oğlunun anlattığı “zenginler arasında kavga oldu mu fıkra anlatarak vb. barışma yöntemi”ne gönderme yapması

·         Philokleon : Ne mutlu bir babaymış bu Yengecikos, bak ne yaman oyuncular çıkarıyor sahneye.

TEMA : Haksız Adalet

PS: Hak/ Hukuk ile adalet birbiriyle ilintili gibi gözükseler de farklı kavramlar olduğunu düşünüyorum. Hukuka uygun her çözüm adaletli değildir. Bazen de adalet yerini bulur ama hukuk dışıdır bu çözüm.

KAYNAKLAR

1.      Aristophanes / Eşek Arıları

2.      Henri Bergson / Gülme , MEB Yayınları 1997

3.      Berson’un Penceresinden Aristophanes’e Bakış / Barış Yıldırım

4.      Sevda Şener / Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi

SÜNDÜZ ADİLAK / KASIM 2016